سنگ قلیاب _75 گرمی

سنگ قلیاب (شغار): نگاهی محتاطانه به یک ماده سنتی

در میان مواد طبیعی که در طب سنتی ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند، سنگ قلیاب یا شغار نامی آشناست. این ماده که از سوزاندن برخی گیاهان خاص به دست می‌آید، دارای خاصیت قلیایی قوی بوده و در گذشته برای مصارف گوناگونی به کار می‌رفته است. وب‌سایت دنیای گیاه، با رویکردی آگاهانه و مسئولانه، در این مقاله به بررسی سنتی خواص، کاربردها و مهم‌تر از همه، نکات ایمنی و خطرات احتمالی استفاده از سنگ قلیاب (شغار) می‌پردازد.

خواص سنگ قلیاب

سنگ قلیاب، که گاهی با نام‌هایی مانند "کعلا" نیز شناخته می‌شود، در واقع نوعی قلیاب یا ماده‌ای قلیایی است. در برخی منابع سنتی و محلی، از این سنگ برای اهداف خاصی مانند دفع انرژی منفی یا باطل کردن سحر و جادو یاد می‌شود، اما این باورها مبنای علمی ندارند. از نظر شیمیایی، قلیاب‌ها به ترکیباتی اطلاق می‌شوند که خاصیت بازی قوی دارند؛ رایج‌ترین نوع آن سود سوزآور (هیدروکسید سدیم) است. تماس مستقیم با این مواد می‌تواند بسیار خطرناک باشد و منجر به سوختگی‌های شیمیایی شدید در پوست، چشم و مجاری تنفسی شود. بنابراین، استفاده از سنگ قلیاب برای مقاصد درمانی یا مراقبت از پوست بدون دانش کافی و توصیه‌های متخصصین پزشکی به شدت خطرناک و ممنوع است. هرگونه ادعای درمانی برای سنگ قلیاب باید با احتیاط فراوان و تنها با تأیید مراجع علمی و پزشکی بررسی شود.

خواص شغار برای مو

شغار، که در واقع همان گیاه اشنان است و در گذشته از خاکستر آن برای ساخت صابون‌های سنتی استفاده می‌شده، به دلیل خواص قلیایی خود برای مراقبت از مو مورد توجه قرار گرفته است. صابون‌های شغاری (صابون‌هایی که در تولید آن‌ها از شغار به جای سود سوزآور صنعتی استفاده شده) در طب سنتی ایران برای تقویت و نرم کنندگی مو، کاهش ریزش مو و شوره سر، و رفع موخوره به کار می‌روند. شغار به دلیل خاصیت پاک‌کنندگی عمیق و توانایی متعادل کردن چربی پوست سر، می‌تواند به بهبود وضعیت موهای چرب کمک کرده و به تقویت پیاز مو بیانجامد. همچنین، برخی انواع صابون شغاری با افزودنی‌های گیاهی مانند ختمی، سدر، حنا یا رزماری، خواص دیگری چون نرمی‌بخشی، ضد قارچ، و ضد التهابی را نیز برای مو و پوست سر به ارمغان می‌آورند. با این حال، استفاده از صابون شغاری نیز باید با توجه به نوع مو و پوست سر باشد و در صورت بروز هرگونه حساسیت، مصرف آن قطع شود.

سنگ قلیاب (شغار) چیست؟ منشاء و نحوه تهیه سنتی

سنگ قلیاب یا شغار در واقع خاکستر به دست آمده از سوزاندن برخی گیاهان شورپسند، به ویژه گیاهانی از تیره اسفناجیان (Chenopodiaceae) مانند Salsola و Salicornia است. این گیاهان به دلیل رشد در خاک‌های شور، مقادیر زیادی املاح قلیایی را در خود ذخیره می‌کنند. پس از برداشت و خشک کردن این گیاهان، آن‌ها را می‌سوزاندند و خاکستر حاصل را جمع‌آوری می‌کردند. این خاکستر حاوی کربنات‌های سدیم و پتاسیم است که خاصیت قلیایی قوی به آن می‌بخشد. در گذشته، این خاکستر را با آب مخلوط کرده و پس از ته نشین شدن، محلول قلیایی حاصل را برای مصارف مختلف استفاده می‌کردند.

ترکیبات شیمیایی سنگ قلیاب (شغار): عامل خاصیت قلیایی

ترکیب اصلی سنگ قلیاب (شغار)، کربنات سدیم (Na₂CO₃) و کربنات پتاسیم (K₂CO₃) است. این نمک‌ها در آب حل شده و محلولی قلیایی با pH بالا ایجاد می‌کنند. بسته به نوع گیاه سوزانده شده و روش تهیه، ممکن است مقادیر جزئی از سایر املاح معدنی نیز در آن وجود داشته باشد. خاصیت قلیایی قوی این ماده، عامل اصلی کاربردهای سنتی و همچنین خطرات احتمالی آن محسوب می‌شود.

کاربردهای سنتی سنگ قلیاب (شغار)

در طب سنتی ایران، سنگ قلیاب (شغار) برای مصارف محدودی به کار می‌رفته است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• نرم کننده پوست و مو: به دلیل خاصیت قلیایی، از محلول رقیق شده سنگ قلیاب در گذشته برای نرم کردن پوست و مو استفاده می‌کردند. با این حال، استفاده از مواد قلیایی قوی می‌تواند به پوست و مو آسیب برساند و تعادل pH آن‌ها را بر هم بزند.
• از بین برنده موهای زائد: خاصیت خورندگی مواد قلیایی باعث شده بود که در گذشته از سنگ قلیاب به عنوان یک ماده برای از بین بردن موهای زائد استفاده شود. این روش بسیار خطرناک و غیرقابل کنترل است و می‌تواند منجر به سوختگی‌های شدید پوستی و آسیب‌های دائمی شود.
• درمان برخی مشکلات پوستی: در برخی منابع سنتی، اشاره‌هایی به استفاده از سنگ قلیاب برای درمان برخی مشکلات پوستی مانند قارچ‌های پوستی وجود دارد. با این حال، به دلیل ماهیت قلیایی قوی و احتمال تحریک و آسیب به پوست، استفاده از آن برای این منظور توصیه نمی‌شود و درمان‌های ایمن‌تر و موثرتری در دسترس هستند.
• در صنایع سنتی: در گذشته، از قلیاب در برخی صنایع سنتی مانند صابون‌سازی و رنگرزی نیز استفاده می‌کردند.

خطرات و عوارض جانبی استفاده از سنگ قلیاب (شغار)

استفاده از سنگ قلیاب (شغار) به دلیل خاصیت قلیایی قوی آن، با خطرات و عوارض جانبی متعددی همراه است که باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد:

• سوختگی‌های شیمیایی: تماس مستقیم سنگ قلیاب یا محلول غلیظ آن با پوست، چشم‌ها و غشاهای مخاطی می‌تواند منجر به سوختگی‌های شیمیایی شدید شود. این سوختگی‌ها می‌توانند بسیار دردناک بوده و آسیب‌های دائمی به بافت‌ها وارد کنند.
• تحریک و التهاب: حتی محلول‌های رقیق شده سنگ قلیاب نیز می‌توانند باعث تحریک، قرمزی، خارش و التهاب پوست شوند.
• آسیب به چشم: تماس سنگ قلیاب با چشم می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی و حتی کوری شود.
• مشکلات گوارشی: مصرف خوراکی سنگ قلیاب به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود و می‌تواند باعث سوختگی‌های داخلی، درد شدید شکم، تهوع، استفراغ و آسیب به دستگاه گوارش شود.
• بر هم خوردن تعادل pH بدن: مصرف یا استفاده نادرست از سنگ قلیاب می‌تواند تعادل pH طبیعی بدن را بر هم زده و منجر به مشکلات جدی شود.

نکات ایمنی مهم در صورت استفاده (صرفاً برای آگاهی تاریخی و با تاکید بر خطرناک بودن)

با توجه به خطرات جدی استفاده از سنگ قلیاب (شغار)، توصیه می‌شود به هیچ عنوان به صورت خودسرانه از آن استفاده نکنید. اطلاعات زیر صرفاً برای آگاهی تاریخی و درک نحوه استفاده سنتی آن با رعایت احتیاط‌های بسیار زیاد ارائه می‌شود:

• همیشه از محلول بسیار رقیق استفاده کنید: در صورت استفاده موضعی (که اکیداً توصیه نمی‌شود)، محلول باید بسیار رقیق و تحت نظر فرد متخصص تهیه شود.
• از تماس با چشم و غشاهای مخاطی خودداری کنید: در هنگام کار با سنگ قلیاب یا محلول آن، از تماس آن با چشم‌ها، دهان و بینی جداً خودداری کنید.
• از دستکش و محافظ چشم استفاده کنید: در صورت لزوم برای کار با این ماده، از دستکش‌های محافظ و عینک ایمنی استفاده کنید.
• فقط برای مصارف خارجی و محدود: استفاده سنتی از سنگ قلیاب عمدتاً محدود به مصارف خارجی بوده است و مصرف خوراکی آن بسیار خطرناک است.
• دور از دسترس کودکان نگهداری شود: سنگ قلیاب باید در مکانی امن و دور از دسترس کودکان نگهداری شود.

جایگزین‌های ایمن‌تر در طب مدرن و سنتی

خوشبختانه، امروزه برای بسیاری از کاربردهای سنتی سنگ قلیاب (شغار)، جایگزین‌های ایمن‌تر و موثرتری در طب مدرن و سنتی وجود دارد. برای نرم کردن پوست و مو، می‌توان از روغن‌های طبیعی، نرم کننده‌ها و شامپوهای ملایم استفاده کرد. برای از بین بردن موهای زائد، روش‌های ایمن و موثری مانند لیزر، اپیلاسیون و کرم‌های موبر در دسترس هستند. برای درمان مشکلات پوستی، داروهای موضعی و خوراکی ایمن و موثری وجود دارند که توسط پزشکان متخصص تجویز می‌شوند. برای درمان یبوست نیز ملین‌های ایمن‌تر و فیبرهای غذایی توصیه می‌شوند.